Her geçen gün dünya nüfusu artmakta ve kaçınılmaz olarak yaşam koşulları da değişmektedir. Bu değişimin sonuçları en çok, arkamızda bıraktığımız atıkların türü ve miktarını da artırma, olarak karşımıza çıkıyor. Yapılan çalışmalar; çevre kirliliğinin arttığını, sınırlı olan doğal kaynakların azaldığını, buna bağlı olarak da çevre ve insan sağlığının olumsuz yönde etkilendiğini göstermektedir. Zaten bunu biliyoruz öyle değil mi? Tabi sadece bilmek işe yaramıyor, sıfır atık için hareket geçmek gerekli.
Bu zararları azaltmak için atık yönetimi yapmaya mecburuz! Atık algımızı çöp kavramı dışına çıkararak, çevreye kazandırılan bir faktöre dönüştürmemiz gerekiyor. Sıfır atık felsefesini sindirmeliyiz. Üstelik atıkların iyi yönetiminin bir getirisi de ekonomiye birçok fayda sağlaması olacaktır.
Sıfır Atık Nedir?
Daha yeşil, daha temiz, daha yaşanılabilir bir dünya için…
Tam tanımıyla sıfır atık; tüm ürünlerin yeniden kullanılması için kaynak ömrü döngülerinin yeniden tasarlanmasını teşvik eden bir felsefedir.
T.C. Çevre Ve Şehircilik Bakanlığı ise sıfır atığı şu şekilde tanımlıyor:
“Sıfır Atık”; israfın önlenmesini, kaynakların daha verimli kullanılmasını, atık oluşum sebeplerinin gözden geçirilerek atık oluşumunun engellenmesi veya minimize edilmesi, atığın oluşması durumunda ise kaynağında ayrı toplanması ve geri kazanımının sağlanmasını kapsayan atık yönetim felsefesi olarak tanımlanan bir hedeftir.’
Tüketimin hızla arttığı şu zamanda sıfır atık yaklaşımını uygulamaya geçirdiğimiz takdirde karşılaşacağımız durumları yine Çevre Ve Şehircilik Bakanlığı genel olarak şöyle sıralamıştır:
- Verimliliğin artması,
- Temiz ortam kaynaklı olarak performansın artması,
- İsrafın önüne geçildiğinden maliyetlerin azaltılması,
- Çevresel risklerin azalmasının sağlanması,
- Çevre koruma bilincinin kurum bünyesinde gelişmesine katkı sağlandığından çalışanların “duyarlı tüketici” duygusuna sahip olmasının sağlanması,
- Ulusal ve uluslararası pazarlarda kurumun “Çevreci” sıfatına sahip olmasının sağlanması, bu sayede saygınlığının arttırılmasıdır.
Atık Türleri
1. Plastik Atık
Plastiklerin hammaddesi petroldür. Plastik atıklar şunlardır:
- Pet şişeler
- Şişe kapakları
- Pet bardaklar
- Ambalajlar (temizlik malzemeleri ambalajları, kişisel bakım ürünleri ambalajları ve diğerleri)
- Naylon poşetler
- Plastik kutular, oyuncaklar
- Su damacanaları
Plastik atıkların en belirgin yanlış kullanımları: Çevreye atılması, yakılması ve denize atılması
- Çevreye atılan plastik atıklar doğada 1000 yıl bozulmadan kalır ve bu da ciddi bir çevre kirliliği demektir.
- Yakılması sonucu ciddi derecede hava kirliliği oluşmaktadır.
- Denizlerdeki plastik atık miktarının şu anda 150 milyon ton olduğu düşünülmektedir. Denize atılması doğal ortam ve ekosistem için büyük tehdittir. Denizde yaşayan canlıların bazıları plastiği yiyerek boğulma riskiyle karşı karşıya kalmaktadır. Plastik atıklar vücutlarına dolaşıp, hareket kabiliyetini sınırlamaktadır. Denize atılan plastikler güneş ışığının etkisiyle uzun yıllar içerisinde bozunarak mikroplastiklere dönüşürler. Bu mikroplastikler balıklar aracılığıyla gıda zincirine katılarak insan sağlığını da olumsuz etkiler.
Geri Dönüşümü İle Ne Kazanılır? (1 ton atık için)
- 16 varil petrol
- 5774 kWh enerji
- 41 ton sera gazı
- 23 m3 depolama alanı
2. Bitkisel Atık Yağ
- Soap-Stock: Bitkisel yağ rafine sanayiinden kaynaklanmaktadır.
- Tank Dibi Tortular: Bitkisel yağ depolanan tank sistemlerinden kaynaklanmaktadır.
- Yağlı Topraklar: Bitkisel yağ rafine sanayiinden kaynaklanmaktadır.
- Yağ Tutuculardan Çıkan Yağlar: Çeşitli tesislerin özellikle arıtma sistemlerinin yağ seperatörlerinden kaynaklanmaktadır.
- Kullanılmış Kızartmalık Yağlar
- Kullanım Ömrü Geçmiş Yağlar: Otel, motel, restoran, yemek fabrikaları, fast food, konut vb noktalardan kaynaklanmaktadır.
Bitkisel atık yağların en belirgin yanlış kullanımları:
- Lavaboya dökülmesi; kanalizasyon sistemini tıkar, değerlendirilebilir atığın yok olmasına sebep olur, atık su arıtma tesisinin çalışmasını olumsuz etkiler.
- Toprağa dökülmesi; toprağın yapısını olumsuz etkiler, suda çözünebilen kirleticiler yağışlarla yeraltı suyuna inerek yeraltı sularının kirlenmesine sebep olur.
- Su kaynağına dökülmesi; suda yaşayan canlı yaşamını olumsuz etkiler, su yüzeyini kapatarak havadan suya oksijen geçişini önler ve suda yaşayan canlıların yaşamını olumsuz etkiler, bir litre atık yağ bir milyon litre suyu kirletir.
- Yakılması; canlı yaşamını ve ekosistemi olumsuz etkilemektedir.
- Sabun yapılması; cilt kanserine sebep olur.
Geri Dönüşümü İle Ne Kazanılır? (1 ton atık için)
- 1 ton biyodizel
! Biyogaz ve Biyodizel; Çevre dostu enerji kaynaklarıdır. Bu ürünlerin kullanımı çevreye olan olumsuz etkileri azaltmaktadır. Bitkisel atık yağdan %90 oranında biyodizel açığa çıkmaktadır.
Bağlı bulunduğunuz belediyelere müracaat ederek, atık yağınızı toplatabilirsin.
3. Atık Pil
Kullanım ömrünü tamamlamış veya hasar sonucu kullanılamayacak duruma gelmiş pillere “Atık Pil” denir. Atık piller;
- Şarj edilemeyen (primer) piller (Alkalin, Lityum,Çinko)
- Şarj edilebilen (sekonder) piller (Ni-Cd, Ni-Mh, Li-ion, Li-po, akü)
Atık pillerin en belirgin yanlış kullanımları:
- Suya atılması (Bir pil; olimpik havuzun üçte birini doldurmaya yeterli 600.000 litre suyu kirletmektedir.)
- Toprağa atılması; içeriğinde olan ağır metaller nedeniyle 6 m2 alan toprak kirliliğine neden olur.
! Akmış pilleri çıplak elle tutmayın!
! Atık pil toplama kutuları TAP tarafından ücretsiz olarak verilmektedir.
! Pilleri %100 verimli kullanın ve bitmeden atmayın.
! Şarj edilebilen pilleri tercih edin.
4. Cam Atık
- İçecek şişeleri
- Kavanozlar
- Sürahi
- Bardak
- Pencere camları
- Araba camları ve farları
Cam atıkların en belirgin yanlış kullanımları: Çevreye atılması; doğada 4000 yılda yok olmaktadır, orman yangınlarına sebep olur.
Geri Dönüşümü İle Ne Kazanılır? (1 ton atık için)
- 42 kWh enerji
- 30 ton sera gazı
- 1.5 m3 depolama alanı
5. Kağıt Atık
- Kitaplar, defterler
- Gazeteler
- Kese kağıtları, not kağıtları
- Kese kağıtları
- Kağıt peçete
- Kağıt peçete
Geri Dönüşümü İle Ne Kazanılır? (1 ton atık için)
- 4100 kWh enerji
- 177 ton sera gazı
- 2.5 m3 depolama alanı
- 28 m3 su
6. Tıbbi Atık
- Mikrobiyolojik laboratuvar atıkları
- Kan ürünleri
- Kullanılmış ameliyat giysileri
- Diyaliz atıkları
- Bakteri ve virüs içeren hava filtreleri
- Enfekte deney hayvanı ölüleri, organ parçaları, kanı ve bunlarla temas eden tüm nesneler
- İnsani patolojik atıklar
- Enjektör iğneleri
- Bistüriler, lam-lameli
7. Ahşap Atıklar
- Evlerde kullanılan mobilyalar
- Küçük ev eşyaları
- Ambalaj olarak kullanılan ürünler
- Yapı malzemesi ve ev eşyası üretiminden kaynaklı kırpıntı, parça, talaş halindeki tüm malzemeler
8. Elektronik Atık
- Beyaz eşyalar
- Elektrikli ev aletleri
- Mutfak aletleri
- Bilgisayarlar
- Telefonlar
- Video kameralar
- Müzik enstrümanları
- Televizyon
- Matkaplar
- Testereler
- Tıbbi cihazlar
- Termostatlar
- Floresan, led, ampül
9. Kompozit Atık
Plastik, kâğıt, metal, cam, ahşap gibi malzemelerin birlikte kullanılması ile elde edilirler.
- Meyve suyu ve süt ambalajı olarak yoğun olarak kullanılır.
- Hazır çorba ambalajları, çay, kahve, çikolata ambalajları
- Plastik-metal, ahşap-metal karışımı malzemeler bazı ev eşyalarında
10. Metal Atık
- Alüminyum malzemeler (içecek kutuları, folyolar)
- Yağ ve salça tenekeleri
- Konserve kutuları
- Mutfak gereçleri
Geri Dönüşümü İle Ne Kazanılır? (1 ton atık için)
- 642 kWh enerji
- 95 ton sera gazı
- 3 m3 dopolama alanı
Metaller doğada 10–100 yıl arasında yok olmaktadır.
11. Organik Atık
Meyve sebze atıkları, buğday, arpa, çavdar samanı, dökülmüş ağaç yaprakları, arıtma çamuru
Organik atıkların en belirgin yanlış kullanımları: Çevreye atılması, Kanalizasyon sistemine atılması
Geri Dönüşümü İle Ne Kazanılır? (1 ton atık için)
- 440 kg kompost üretimi
12. Tekstil Atığı
Genel olarak atıkların en belirgin yanlış kullanımları: Çevreye atılması, yakılması, denize dökülmesi…
Geri Dönüşüm Sembolleri
Satın aldığımız ürünlerin üzerinde çeşitli semboller görmekteyiz. Tabiki de hepsinin bir amacı var. Şimdi hep beraber gördüğümüz o imgelerin ne anlama geldiğine bakalım.
1.Moebius Döngüsü
Bu sembol, ürünün geri dönüştürülebileceğini ifade eder. Fakat malzemenin geri dönüşüm merkezlerinin veya toplayıcı firmaların kabul edileceğini garantilemez. Buradaki karıştırılmaması gereken bir nokta var; geri dönüştürülebilen ürünlerin geri dönüştürülmüş malzemelerden yapıldığını göstermez.
2.Yeşil Nokta
Yeşil Nokta’nın anlamını Moebius Döngüsü ile karıştırmamak gerekir. Bu nokta, ambalajın geri dönüştürüldüğü veya geri dönüştürülebileceği anlamına değil, üreticinin ambalajın geri kazanımına ve geri dönüşümüne mali olarak katkıda bulunduğunu ifade eder.
Yeşil nokta uluslararası bir simgedir. Kuruluşların geri kazanımla ilgili görevlerini yetkili bir başka kuruma devrederek yerine getirdiklerinin bir simgedir. Ambalaj üzerindeki “Yeşil Nokta“, bu ambalajın geri kazanım sorumluluğunun, o ülkedeki Yeşil Nokta Örgütü Üyesi kuruluşa ait olduğunu gösterir.
3. Ürünün geri dönüştürülmüş maddeden elde edildiğini gösteren sembol
4.Plastikler
Döngülerin içindeki sayıların amacı ürün için kullanılan plastik tipini tanımlamaktır. Plastiklerin hepsi geri dönüştürülebilir veya tekrar kullanılabilir değildir. Parçalanamayan ve geri dönüştürülemeyen çok sayıda plastik içerikli ürün vardır.
En sık gördüğümüz bu sembol çoğu su ve içecek şişelerinde ve bazı ambalajlarda bulunur. Tek kullanımlık ürünlerde kullanılır. Tekrar tekrar kullanmak, sağlığa zararlı organizma ve bakteri büyümesi riskini artırdığı için tek kullanımı uygundur. Geri dönüştürülebilir.
DPE plastik, deterjan ve yağ şişeleri, oyuncaklar ve bazı plastik torbalar; dayanıklı plastik olmasından kaynaklı olarak hava koşullarına dayanıklılık gerektiren diğer ürünlerin yapısında bulunan sert plastiktir. HDPE en yaygın olarak geri dönüştürülen plastiktir. Bu yüzden en güvenli plastiklerden biri olarak kabul görmüştür. Geri dönüşüme uygundur.
PVC, yumuşak, esnek bir plastiktir. Güneş ışığına ve havaya karşı nispeten su geçirmez olduğundan bu ihtiyaca göre de kullanılmaktadır. Kullanımı boyunca sızdırabileceği çok sayıda toksin içerdiğinden zehirli plastik olarak adlandırılır. Saf PVC malzemenin % 1’inden daha azı geri dönüştürülebilir. PVC plastik kullanılarak üretilen ürünler ise geri dönüştürülemez.
Diğer bilgilere devam edelim.
LDPE diğer plastiklerden daha az zehirli ve kullanım için nispeten daha güvenli olduğu için günlük ihtiyaçlara yönelik ürünlerde kullanılır. Mağaza poşetleri, ekmek paketleme ürünleri.. Geri dönüştürüldüğünde plastik kereste, peyzaj tahtaları, çöp tenekeleri ve yer karoları için LDPE plastik kullanılır. Her zaman geri dönüşüme uygun değildir.
Polipropilen plastik sert ve hafiftir, ısıya çok dayanıklıdır. Nem, yağ ve kimyasallara karşı koruma sağlar. Genellikle tahılların ambalajlarında kullanılır ve onları neme karşı korur, bu sayede taze ve kuru kalırlar. PP yeniden kullanılabilir ve geri dönüştürülebilir.
Polistiren, çok çeşitli kullanımlara sahip ucuz, hafif ve kolay şekillendirilebilir bir plastiktir. Polistiren yapısal olarak zayıf ve ultra hafif olduğundan kolayca kırılır ve kolayca dağılabilir. Dünyanın tüm plajlarında plastik olarak en çok polistiren parçaları vardır ve sayısız deniz canlısı bu plastiği yutar. Polistiren ürünler için geri dönüşüm yaygın değildir. Geri dönüşümü mümkün olsa da geri dönüşüm pazarı küçüktür.
Polikarbonat (PC) ve diğer plastikler için ortak bir toplama kategorisidir Bu kategori içinde yeniden kullanım ve geri dönüşüm protokolleri tam olarak belirlenmemiştir.
5.Cam
Camın geri dönüşümü için önemli noktalardan biri cam atıkları renk renk ayırmaktır, diğeri ise kapaklarını maddesine göre ayırmaktır.
6.Alüminyum
Bu sembol üzerinde bulunduğu ürünün geri dönüştürülebilir alüminyumdan yapıldığını gösterir.
7.Atık Elektronikler
Üzerinde bu sembol olan birçok elektronik ürünün elektrikli parçaları geri dönüştürülebilir.
8.Kağıt
Ürünün kağıt/karton malzemesinden üretildiğini gösterir. İçerisindeki sayı kod numarasıdır.
Ulusal Kağıt Tüccarları Birliği’nin patentini aldığı bir damgayı ifade eden bu sembol, ürünün en az % 50 oranında orijinal atık kağıt veya karton elyaftan yapıldığını göstermektedir.
9.Kompostlanabilir
Avrupa standardı EN 13432’ye göre kompostlanabilir üründür.
Kompost, biyokimyasal olarak ayrışabilir çok çeşitli organik maddelerin organizmalar tarafından stabilize edilmiş, mineralize olmuş ürünlerdir. Kompostlaştırma, mikroorganizma adı verilen ve çoğunluğu gözle görülmeyen canlıların, ortamın oksijenini kullanarak çöp içerisindeki organik maddeleri biyokimyasal yollarla ayrıştırmasıdır.
10.Metal
Ürünün metal bir malzemeden imal edildiğini gösteren geri dönüşüm simgesidir.
Sıfır Atık Sistemi Kurulumu
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı sıfır atık sistemi kurulumunu 7 aşamalı olarak anlatmıştır. Bu aşamalar;
- Odak Noktalarının Belirlenmesi
- Mevcut Durum Tespiti
- Planlama
- İhtiyaçların Belirlenmesi ve Temin
- Eğitim – Bilinçlendirme
- Uygulama
- Raporlama
Örnek Alınabilecek Sıfır Atık Marketleri
Sıfır atık market, içinde satılan ürünlerin atık oluşumuna neden olmayacak şekilde tüketici sunulduğu markettir. Ambalajlı ya da paketli ürünlere yer vermeyen, kapta ya da şişede sunulan ürünlerin de depozitolu olması ve böylece yeniden kullanıma teşvik etmesi önemli özelliklerinden.
Satılan ürünler yerel üreticilerden temin ediliyor ve ürünlerin sürdürülebilir yollarla üretilmiş olmasına özen gösteriliyor. Yerel üreticilerden alındığı için de ürünlerin uzun yol mesafeleri aşmasına gerek kalmıyor ve bu sayede sıfır atık marketlerin karbon ayak izi oldukça düşük kalıyor.
Tüketiciler bu marketlere gelirken kendi cam kavanozlarını ya da kaplarını getirip istedikleri üründen gramla ya da litreyle satın alıyorlar. Kendi kaplarını yanında taşımak istemeyenler için ise marketlerde yeniden kullanılabilen alışveriş çantaları ve depozitolu kavanozlar bulunduruluyor.
Bazı örnekler:
- Fransa, Day by Day
- Almanya, Original Unverpack
- Belçika, Robuust
- İtalya , Negozio Leggero
- İngiltere, Unpackaged
Sıfır atık marketler Avrupa’da açılmaya başlamış ve gitgide yaygınlaşmaktadır. Ülkemizde de yakın zamanda sıfır atık marketleri görmeyi umuyoruz.
Birçok firma da sıfır atık konusunda oldukça özenli olduğunu kanıtlamış durumda. Bunlardan bazıları; Toyota, Ford, Google, Microsoft…
Önerilerde bulunan, ilham alınabilecek bazı sıfır atık temalı instagram hesapları
- sifiratikco
- sifir.atik
- Lindsay Miles, treadingmyownpath
- Anne-Marie Bonneau, zerowastechef
- zerowastestore
- Intentionalism
- Kathryn Kellogg, goingzerowaste
- Megean Weldon, zerowastenerd
Sıfır atık ve çevre konusunda izlenebilecek bazı belgeseller
- Çevre ve Şehircilik Bakanlığının hazırladığı sıfır atık videoları
- Gasland
- King Corn (Kral Mısır)
- Food Inc. (Yemek A.Ş.)
- Straws (Kamışlar)
- No Impact Man (Etkili Adam Yok)
- A Plastic Ocean
- An Inconvenient Truth (Uygunsuz bir gerçek)
- Pump (Pomba)
- Bag It ( Torbala)
- Into the Inferno (Cehenneme Doğru)
- Before The Flood (Tufandan Önce)
- Plastic Paradise: The Great Pacific Garbage Patch
- Mountain (Dağ)
- Fractured Land (Kırık Diyar)
- Blue Heart (Mavi kalp)
- Demain (Yarın)
- The Ivory Game (Fildişi Oyunu)
- The End of Meat (Etin Sonu)
- Racing Extinction (Özgürlüğün Peşinde)
Geri dönüşüm de bir enerji gerektirir. İlk olarak gereksiz yere atık oluşturacak ürünler kullanmamaya dikkat etmeliyiz. Dünya’yı ve canlılığı korumak için atıkları tanımalı ve geri dönüşümü için çabalamalıyız. Hepimiz aslında az çok neler yapabileceğimizi biliyoruz. Bildiklerimizi, duyduklarımızı artık arka plana atmak yerine biraz araştırarak artık harekete geçmek gerekiyor. Zaten Dünya’yı yeterince kirletmedik mi? En basitinden kağıtları, camları, plastikleri ve daha birçok maddeyi ayırarak toplama merkezlerine, okulumuzdaki veya sokağımızdaki atık kutularına atarak büyük şeyler başarabiliriz. Bağlı bulunduğunuz belediyeler ve sivil toplum örgütleri ile iletişime geçerek neler yapabileceğini öğrenebilirsin. Tüm bunları yapmak zor değil. ‘Sıfır Atık’ mümkün!
